Nasih Mensuh

Birbirine zıt manalarda varid olan hadisler arasımı cemet-mek mümkün olmazsa, onların vürud tarihleri ni bilmek iktiza eder. Eğer bu tarih bilinir veya bu tarihle, yahutta tarihten daha açıjc bir nassla muahhar olan tesbit edilirse, bu, na-sihtir, diğeri ise mensuhtur .

Nesh, mükelleflere taalluk eden şer’i bir hükmün, sonradan gelen şer’i bir delili ile kalkmasıdır. Nasih ise, mezkur kaldırmaya delalet eden hükümdür. Bu hükmün nasih olarak isimlendi rilmesi mecazidir; zira asıl nasih Allah Tealadır.

Muhkem, Muhtelif

Makbul haberler, amel olunan ve amel olunmayan haberler olmak üzere de kısımlara ayrılırlar. Eğer bir haber mu-arazadan salim bulunursa, yani ona zıt bir haber gelmezse bu habere muhkem denir. Bunların misali çoktur. Fakat, bir haberin muarızı veya zıddı bulunursa, bu muarızı da ya kendisi gibi makbul olur; yahut ta merdud olur. İkincisinin hiç bir eseri yoktur; zira zayıf hadisin muhalefet i, kuvvetli haber üzerine tesir etmez. Eğer muaraza, sıhhat yönünden kendisi gibi bir hadisle olursa, ya iki hadisin manaları arasında uzak bir tevile gitmeksiz in cem ve telif mümkün olur; yahut ta bu mümkün olmaz. Eğer cem mümkün olursa, bu muhtelifu’l-hadis denilen kısmı teşkil eder.

Mutabi Şahid, İ’tibar

Daha önce zikri geçen ferdi nisbi, ferd olduğuzannedil-dikten sonra, başka hadisçinin ona muvafakat ettiği görülürse, bu ikinci hadise mutabi’ denir. Mutabeatın çeşitli mertebele ri vardır. Eğer mutabeat, ravinin bizzat kendisi için hasıl olursa buna mutabeat-ı tamme, ravinin şeyhi ve üstünde-kiler için hasıl olursa, buna da mutebeat-ı kasira denir. Mu-tabeattan, ferd zannoluna n hadisin takviyesi yönünden istifade olunur.

Ma’ruf, Münker

Muhalefet za’f ile olursa daha üstü olana ma’ruf, mukabilin e de münker denir. İbn Ebi Hatim’in, kıraat imamlarından Hamza İbn Habib ez-Zeyyat’ın kardeşi Hubeyyib İbn Habib tarikiyle Ebu İshak’tan, onun el-Ayzar İbn Hu-reys’ten, onun İbn Abbas’tan, İbn Abbas’m da Rasulul-lah’dan rivayet ettiği “kim namazı kılar, zekatı verir, hacceder, oruç tutar ve misafiri de ağırlarsa cennete girer” hadisi misal olarak zikredile bilir.

Mahfuz Şaz

Bu ravinin hadisine, ya zabt fazlalığı, yahut adet çokluğu, yahutta diğer tercih sebepleri nden birisi dolayısıyle kendinden daha üstün bir başka ravi, yönünden muhalefet vaki olursa, racihe (daha üstün olana) mahfuz, mukabilin e (yani mercuha) de şaz denir. Et-Tirmizi, en-Nesa’i ve ibn Mace’nin İbn Uyeyne tarikiyle Amr İbn Dinar’dan, onun Av-sece’den, onun da İbn Abbas’tan rivayet ettikleri Rasulul-lah (s.a.v.) devrinde bir adam vefat etmiş ve azad ettiği bir köleden başka varis bırakmamıştır…” hadisi buna bir misal teşkil eder.

Hadiste Ziyade

Sahih ve hasen ravisinin hadiste olan ziyadesi, bu ziyadeyi yapmayan ve daha güvenilir olan bir başka ravinin rivayetin e aykırı düşmedikçe makbuldür. Çünkü hadisdeki ziyade, ya bu ziyadeyi zikretmey en kimsenin rivayetin e aykırı olmaz; bu takdirde, ziyadesi bulunan hadis mutlaka kabul edilir. Çünkü bu, güvenilir bir ravinin rivayetiy le tek kaldığı müstakil bir hadis hükmündedir ve bu hadisi başkası şeyhinden rivayet etmemiştir.

Hasen Haberler

Yukarıda tarifi yapılmış olan sahih haberin şartlarından yalnız “zabt” şartı hafifler, yani azalırsa, bu habere hasen li-zatihi denir. Metinde azalma karşılığı olarak haffe fiili kullanılmıştır ve kaile demektir. Haffe’l-Kavmu denildiği zaman kallu manası anlaşılır. Zabtın azalmasıyle hadisin hasen olması, harici bir sebep dolayısıyle değildir. Harici sebepten maksat, mestur, yani hali meçhul olan ravinin hadisinin, turuku çoğalarak kuvvet kazanıp hasen olması gibi, zayıf bir hadisi sahih mertebesi ne yükselten amillerdir.

Şaz

Lügat yönünden “ferd” manasına gelir; ıstılah olarak da ravinin, kendisind en daha güvenilir bir kimseye muhalif rivayetid ir. Bunun başka bir izahı daha vardır; ileride, üzerinde ayrıca durulacak tır.
Kuvvet yönünden sıhhati gerektire n bu vasıfların farklı oluşu dolasıyle, sahihin dereceler i de farkılılık gösterir. Çünkü bu evsaf, sıhhatin medarı olan hadis ricali ile ilgili bilginin ifadesi olunca, takviye edici amiller hasebiyle sıhhatin de birbirini n üstünde dereceler i olmasını gerektirir.

Mu’allel

Lügat yönünden kendisind e illet bulunan şeydir. Istılah yönünden ise, kendisinde kadih (hadisi za’fa uğratan) gizli bir illeti bulunan haberdir.

Sahih Haberler

Haberi ahad, şaz ve illetten salim ve senedi muttasıl olduğu halde zabtı tam, adil kimseleri n nakli ile Sahih li-za-tihi olur. Bu, makbul haberleri n dört çeşit olarak ilk taksimidi r. Çünkü, makbul haberler, ya makbul sıfatının en üst derecesin i şamil olurlar ve bunlara sahih li-zatihi denir. Yahut bazı kusur sebebiyle kabul sıfatının en üst derecesin i şamil olmaz; ancak, turukunun veya isnadının çokluğu gibi, bu kusurları icbar veya izale eden bazı hususiyet leri bulunur; bu çeşit haberler de sahihtir, fakat li zatini değil il ğay-rihidir.