Muhalefet, yazı şeklinin baki kalmasıyla birlikte bir harfin veya bazı harflerin değişmesi ve bu değişikliği noktaya nisbetle olması halinde, böyle, hadise musahhaf denir. Muhalefet, yazının şeklindeki değişikliğe nisbetle olursa, buna da muharref denir.
Bu konun büyük ehemmiyet i vardır. El-Askeri, ed-Darekutni ve diğerleri konuyla ilgili kitaplar tasnif etmişlerdir.
Muhalefet ravinin ibdaliyle olur ve iki rivayette n birini diğerine tercih etmek mümkün olmazsa, böyle hadislere muztarip denir. İztırab çok defa isnadda bulunur; bazan da metinde olur. Fakat muhaddislerin yalnız metindeki ihtilafa nisbetle hadisin muztarip olduğuna hükmetmesi nadirdir.
Muhalefet isnadın ortasında bir ravi ziyadesiy le olursa, böyle hadislere el-mezid fi muttasıli’l-esanid denir. İsnad-daki bu muhalefet, ancak, ziyadeyi yapmayan ravinin, ziyadeyi yapandan daha titiz olması halinde bahis konusudur . Bunun da şatı, ziyadenin yapıldığı yerde sema’a açık olarak delalet eden bir sığanın kullanılmasıdır. Sema’a delalet etmeyen tabirler kullanılmışsa, mesela hadis o yerde an’ane ile rivayet edilmişse ziyadeyi ihtiva eden rivayet tercih olunur.
Muhalefet, isimlerde, takdim ve tehirle olursa bu gibi hadislere maklub denir. Murra İbn.Ka’b ve Ka’b İbn Murra gibi. Takdim ve tehire uğramış olan bu isimlerde n birinin ismi, diğerinde baba ismidir. El-Hatib’in bu konuda şüpheleri izale eden bir kitabı vardır.
Yedinci kısım olan muhalefet, isnadın sevkİ esnasında vaki bir tağyir (değiştirme) sebebiyle meydana gelirse, bu değişikliği ihtiva eden hadise mudrecu’l-isnad denir. Mud-recu’l-isnadın muhtelif kısımları vardır.
Birincisi: Bir cemaat çeşitli isnadlarl a bir hadis rivayet eder. Bir başka ravi de, aynı hadisi bunlardan nakleder, fakat bütün isnadları, bu isnadlard an biri üzerinde toplar; ancak isnadlar arasındaki farkları belirtmez .
Altıncı kısım olan vehme gelince, mürsel veya munkatı olan bir hadisin muttasıl olarak rivayeti, yahut bir hadisin bir başka hadise idhali vebunun gibi hadisi za’fa uğratan ve ancak çok tetebbuda bulunmak ve pek çok isnad toplamak suretiyle bilinebil en bir takım rivayet vehimleri nde bunlara delalet eden karineler yardımıyle ravinin vehmi anlaşılacak olursa, bu hadise muallel denir.
Ravinin yalancılıkla itham edilmesi sebebiyle olan ve merdudtan sayılan ikinci kısım metruk, muhalefet kaydını şart koşmayan kimseleri n görüşüne göre de, dördüncü ve beşinci kısımlar, yani galatı fahiş, gafleti çok ve fışkı zahir olan kimseleri n hadisleri münker adını alır.
Birinci kısım, Rasululla h’m hadisi olarak rivayet edilip, ravisi kizb (yalancılık) ile ta’n olunanlar dır ki, bunlara mevzu adı verilmiştir. Ravi hakkında vaz ile hüküm vermek, ancak galip bir zan yoluyla olup kesin değildir; çünkü, ba-zan çok yalancı olanların da doğru söyledikleri vakidir. Fakat hadise vakıf olan ilim erbabı kuvvetli bir melekeye sahiptirl er ve bu meleke sayesinde ravinin doğru söyleyip söylemediğini ayırtederler. Bunu da ancak anlayışı tam, zihni parlak, kavrayışı kuvvetli ve ravinin yalan söyleyip söylemediğine delalet eden karineler e ait köklü bilgisi olan kimseler yapabilir .
İkinci kısma, yani gizli olan düşmeye gelince, buna da müdelles denir. Ravinin, kendisine hadisi rivayet eden şahsı isimlendi rmemesi, yahutta kendisine hadis rivayet etmeyen kimseden hadis işittiği vehmini vermesi dolayısıyle buna müdelles denilmiştir. Kelimenin aslı deles olup, alaca karanlık dediğimiz karanlık ile aydınlığın karışması manasına gelir.
Müdelles olan hadis, müdellis ile hadisi isnad ettiği kimse arasında karşılaşma ihtimalin in bulunduğuna delalet eden an ve kale gibi rivayet sığalarından biri ile nakledili r; fakat ne zaman ahbarana gibi açık ve kesin bir siga ile nak-ledilirse bu doğru değildir; çünkü yalan olur.
İsnaddan ravi düşmesiyle ilgili üçüncü kısım: Eğer bu düşme, birbirini takip eden iki ve daha fazla ravi ile olursa, bu türlü hadislere mu’dal denir. Ancak düşme, birbirini takip etmeksizi n, mesela iki ayrı yerde olursa bu da munkatı’dır. Keza yalnız bir, yahut birbirler ini takip etmemek şartıyle ikiden fazla ravi düşerse, bu hadislere de munkatı denir.
Sahihler, Sünenler... 